Project Info
Σε αυτό το εγχείρημα επιχειρώ να εγκολπώσω στα έργα μου το μεταβαλόμενο φως του ήλιου και τους ήχους του φυσικού τοπίου καθώς η έκθεση ακολουθεί την φυσική ροή του νερού στον αρχαιολογικό Χώρο της Αρχαίας Μεσσήνης. Πέντε ψηφιδωτά μεγάλων διαστάσεων, εικονογραφούν με αφηρημένο τρόπο την ροή του νερού και ορίζουν για τον επισκέπτη μία διαδρομή. Τα έργα έχουν στηθεί σε σχέση με πέντε μνημεία του Αρχαιολογικού χώρου. Η έκθεση παρουσιάζεται από τον Ιούλιο μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου 2021 με την έγκριση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας, την υποστήριξη της Εταιρείας Μεσσηνιακών Αρχαιολογικών Σπουδών και την ευγενική χορηγία της ISV Architects.
Είναι μεγάλη μου τιμή που συνεργάστηκα με τον Καθηγητή Πέτρο Θέμελη στο στήσιμο της Έκθεσης.
Τεχνική Υποστήριξη: Εταρία Ηλίας Ματζιάρης και ΣΙΑ Ο.Ε - Τεχνική Κατασκευαστική.
Μελέτη Φωτισμού για το Έργο 5: Αλέκος Γιάνναρος
Φωτογραφίες: Κώστας Κωστόπουλος, Νίκος Ξανθόπουλος, Χριστίνα Νάκου
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΤΑΛΟΓΟ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ Ακολουθώντας την Ροή του Νερού, Εκδόσεις ΑΓΡΑ
Περιδιαβαίνοντας τὸν ἀρχαιολογικὸ χῶρο τῆς Ἀρχαίας Μεσσήνης μιὰ ἡλιόλουστη χειμωνιάτικη ἡμέρα, ἔνιωσα εὐτυχὴς ποὺ ζῶ. Ἡ ὀμορφιὰ τοῦ φυσικοῦ τοπίου ποὺ περιβάλλει τὸν ἀρχαιολογικὸ χῶρο τὸν περικλείει σὲ μιὰ ἱερότητα ποὺ ἔχει ἡ ἴδια ἡ ζωή. Ἡ ἀνάμνηση τῶν ἀνασκαμμένων εὑρημάτων καὶ ἡ φροντίδα μὲ τὴν ὁποία παρουσιάζονται στὸν ἐπισκέπτη μὲ ἀκολουθοῦν μῆνες μετά, χωρὶς νὰ ξεθωριάζουν.
Μιὰ πληροφορία ποὺ μὲ ἐντυπωσίασε, ὅταν πρωτάκουσα τὸν καθηγητὴ Πέτρο Θέμελη νὰ παρουσιάζει τὸν ἀρχαιολογικὸ χῶρο τῆς Ἀρχαίας Μεσσήνης, ἦταν ὅτι πρῶτο μέλημα τῶν ἀνασκαφικῶν ἐργασιῶν ἦταν ὁ καθαρισμὸς τῶν ἀρχαίων ἀγωγῶν ὀμβρίων ὑδάτων. Φαντάστηκα πολλὲς φορὲς τὸ τοπίο νὰ κατακλύζεται τὸ χειμώνα ἀπὸ χειμάρρους καὶ νὰ παραδίδεται στὴ σαρωτικὴ ἐπέλαση τοῦ νεροῦ.
Στὴ δουλειά μου, ἡ ροὴ τοῦ νεροῦ μὲ ἔχει γοητεύσει, καθὼς φανερώνει γιὰ μένα τὸ χρόνο καὶ τὴν παροδικότητα τῶν σκέψεων καὶ τῶν ἔργων μας. Στὴν προσπάθειά μου νὰ συμφιλιωθῶ μὲ αὐτὴ τὴ συνθήκη, ἀφέθηκα στὴν καθησυχαστικὴ λειτουργία τῆς τέχνης τοῦ ψηφιδωτοῦ.
Τὰ ψηφιδωτὰ δάπεδα μὲ συγκινοῦν ἰδιαίτερα, γιατὶ μέσα στὴν ἔκτασή τους ἐγκολπώνουν τὸ χρόνο. Στὴν παράθεση τῶν χειροποίητων ψηφίδων μπορῶ νὰ δῶ τὴ μεταμόρφωση τῶν μαρμάρινων ὄγκων καὶ τὴν ὑπομονετικὴ καὶ μακρόχρονη ἐργασία τῶν ψηφιδογράφων. Αὐτοὶ δουλεύουν συνεχῶς ἑστιασμένοι σὲ ἕνα μικρὸ τμῆμα τοῦ ἔργου καὶ ἀπολαμβάνουν τὴν πλήρη εἰκόνα του μόνο στὸ τέλος, ὅταν τὸ δάπεδο ὁλοκληρώνεται.
Τότε οἱ ψηφίδες ἀπομακρύνονται ἀπὸ τὸ μάτι μας ὡς μονάδες καὶ λειτουργοῦν ὅλες
μαζί, σὰν ἕνα σύνολο ἀπὸ ἰσάξια, ὀργανικὰ καὶ ἀναπόσπαστα τμήματα τοῦ δαπέδου.
Κοιτάζοντας τὶς ἀεροφωτογραφίες τῆς Ἀρχαίας Μεσσήνης, ὅπου φαίνεται ἡ παράθεση τῶν ἀρχαίων κιόνων ἢ τὰ θεμέλια τοῦ Ἱεροῦ τῆς Ἴσιδας καὶ τοῦ Σάραπη ἢ ἀκόμα περισσότερο τὰ μάρμαρινα μέλη κοντὰ στὸ Ἡρῶο Δ καὶ στὸ Ἑλληνιστικὸ Λουτρό, ἢ καὶ σὲ ἄλλα σημεῖα τοῦ ἀρχαιολογικοῦ χώρου, μοῦ δημιουργήθηκε μία ἀντίστοιχη αἴσθηση. Μήπως μποροῦμε νὰ βροῦμε κάτι κοινὸ στὴν τέχνη τοῦ ψηφι-
δογράφου καὶ σὲ αὐτὴ τοῦ ἀρχαιολόγου ; Ἢ νὰ κοιτάξουμε τὴν ἀεροφωτογραφία τῆς ἀρχαίας πόλης σὰν ἕνα ἀπὸ τὰ πανέμορφα ψηφιδωτά της δάπεδα;
Τὸ νερό, δυναμικὸ στοιχεῖο τῆς Φύσης, πηγὴ ζωῆς ἀλλὰ καὶ καταστροφῆς γιὰ τὴν ἀρχαία πόλη, μᾶς ὑπενθυμίζει ὅτι τίποτα δὲν εἶναι δεδομένο καὶ ὅτι τὰ πάντα ρεῖ. Ἡ ἀναστηλούμενη Ἀρχαία Μεσσήνη πιστεύω ὅτι ἀποτελεῖ μιὰ ἀποκαλυπτική, γιὰ ὅποιον τὴν ἐπισκεφτεῖ, ἀπόδειξη τῆς ἀξίας ποὺ μπορεῖ νὰ ἔχει ἡ ἐπιθυμία τοῦ ἀνθρώπου γιὰ δημιουργία, ἡ ἐπιμονή του καὶ ἡ ἀνάγκη του νὰ δίνει νόημα στὸν κόσμο του. Ἄλλωστε, ἡ ἀρχικὴ πηγὴ ὀνομάζεται Κλεψύδρα.

Τὰ ἔργα τῆς ἔκθεσης παρουσιάζονται σὲ πέντε θέσεις μέσα στὸν ἀρχαιολογικὸ χῶρο.
Ἔργο 1: Στὴν Κρήνη Ἀρσινόη
Ἡ Κρήνη Ἀρσινόη ἀποτελεῖ τὴ βασικὴ δεξαμενὴ νεροῦ τῆς ἀρχαίας πόλης, ὅπου κατέλη-
γε τὸ νερὸ τῆς πηγῆς Κλεψύδρας.
διαστάσεις : 70 x 230 ἑκ. Λευκὸ μάρμαρο, ἀλπακάς, ἐνισχυμένο ρητινοῦχο κονίαμα.
Ἔργο 2: Στὸ ἱερὸ τῆς Ἴσιδας καὶ τοῦ Σάραπη
Τὸ νερὸ εἶχε ἐξέχουσα σημασία στὸ τυπικὸ τῆς λατρείας τῶν Αἰγύπτιων θεῶν. Στὸ ἱερὸ ἐντοπίστηκαν ὑπόγειες κρύπτες νεροῦ καὶ πολυάριθμες γυάλινες ψηφίδες ποικίλων χρωμάτων ποὺ προέρχονται ἀπὸ ἐπιδαπέδια καὶ ἐντοίχια ψηφιδωτὰ τῶν ὑπέργειων χώρω τοῦ Ἰσείου. Τὸ καθιστὸ ἄγαλμα τῆς Ἴσιδας ποὺ θηλάζει τὸν Ὧρο ἀποτελεῖ σύμβολο τοῦ ξεκινήματος τῆς ζωῆς.
διαστάσεις : 98 x 92 ἑκ. Ψηφίδες ἀπὸ ὑαλόμαζα, μάρμαρο, κεραμικά.
Ἔργο 3: Στὸ Ἀρτεμίσιο
Στὸ Ἀρτεμίσιο, ὅπου βρισκόταν τὸ ἄγαλμα τῆς Ἀρτέμιδος Φωσφόρου, γινόταν τελετὴ μύησης ποὺ σηματοδοτοῦσε γιὰ τὰ νεαρὰ κορίτσια τὸ πέρασμά τους στὴν τάξη τῶν γυναικῶν. Οἱ μικρὲς μπρούντζινες ψηφίδες τοῦ ἔργου φέγγουν ἀντανακλώντας τὸ φῶς τοῦ ἥλιου καὶ μεταβάλλονται σηματοδοτώντας τὸ πέρασμα τῆς ἡμέρας.
διαστάσεις : 100 x 60 ἑκ. Μάρμαρο, μπροῦντζος, ἐνισχυμένο ρητινοῦχο κονίαμα.
Ἔργο 4: Στὸ Ἑλληνιστικὸ Λουτρὸ
Στὰ συντηρημένα καὶ ἀποκαταστημένα ἑλληνιστικὰ ψηφιδωτὰ δάπεδα τῆς Ἀρχαίας
Μεσσήνης μπορεῖ κανεὶς νὰ παρατηρήσει μεγάλες ἐπιφάνειες καλυμμένες μὲ κονίαμα σὲ ἀπόχρωση ρόδινη-καστανέρυθρη. Οἱ ἐπιφάνειες αὐτὲς δηλώνουν τὰ τμήματα τῶν ψηφιδωτῶν ποὺ ἔχουν καταστραφεῖ καὶ παράλληλα συγκρατοῦν τὴν ὑπόλοιπη ἐπιφάνεια, διαφυλάσσοντας τὴν ἑνότητα τοῦ ἔργου καὶ προστατεύοντάς το ἀπὸ περαιτέρω φθορά. Στὸ Ἔργο 4 ἀντίστοιχες ἐπιφάνειες λευκοῦ κονιάματος μορφοποιοῦν κυματισμοὺς
ἀφρῶν.
διαστάσεις : 300 x 400 ἑκ. Λευκὸ καὶ μαῦρο μάρμαρο, ἐνισχυμένο ρητινοῦχο κονίαμα.
Ἔργο 5: Πρὶν ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τοῦ Σταδίου, ἐκεῖ ὅπου ἐκβάλλει τρεχούμενο νερό.
Στὸ τελευταῖο σημεῖο τῆς Διαδρομῆς τοῦ νεροῦ ὁ ἐπισκέπτης μπορεῖ νὰ ξεκουραστεῖ στὸ
παγκάκι, στὴ σκιὰ ἑνὸς δέντρου. Λίγο πιὸ κεῖ, ἐκβάλλει πηγὴ μὲ πόσιμο τρεχούμενο νερό. Ἡ φυσικὴ ροὴ τοῦ νεροῦ περιλαμβάνεται στὸ ἔργο. Οἱ ἀντανακλάσεις ποὺ δημιουργοῦνται ἀπὸ τὸ μεταβαλλόμενο φῶς τοῦ ἥλιου πάνω στὸ νερὸ ἐπεμβαίνουν στὸ σχέδιο τοῦ ἔργου καὶ τὸ μεταβάλλουν. Τὸ ἔργο ἀφομοιώνεται στὸ τοπίο.
διαστάσεις : 130 x 230 ἑκ. Μάρμαρο, μπροῦντζος, ἐνισχυμένο ρητινοῦχο κονίαμα.
« ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΤΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ »
Ἡ Χριστίνα Νάκου, μόλις ἀντίκρισε τὸν ἀπέραντο μνημειακὸ ὑγρότοπο ΑΡΧΑΙΑ ΜΕΣΣΗΝΗ, ἅπλωσε τὶς εὐαίσθητες κεραῖες τοῦ ἐσωτερικοῦ της κόσμου τῶν εἰκόνων καὶ δημιούργησε τὰ ὑγρὰ παλλόμενα ψηφιδωτά της « ἀκολουθώντας τὴ διαδρομὴ τοῦ νεροῦ » ! Συνέλαβε ἄμεσα τὸ κύριο χαρακτηριστικὸ τοῦ ἀρχαίου αὐτοῦ τόπου, ποὺ εἶναι τὸ νερὸ τοῦ Ὄμβριου Ἰθωμάτα δία καὶ τῆς πηγῆς του, τῆς Κλεψύδρας, ποὺ ρέει ἀενάως μέσα ἀπὸ τὰ σπλάχνα του. Πηγὴ ζωῆς αἰώνια καὶ ἀθάνατη, δῶρο τοῦ θεοῦ στὸν ἄνθρωπο ἐκεῖνον ποὺ ἀναγνωρίζει τὴν ἀξία τοῦ νεροῦ, στοιχείου ἐπιβίωσης μονάκριβου. Ἔθιμα, θρύλοι, ἄσματα καὶ καθαρμοί, μυήσεις, λουτρὰ καὶ θεραπεῖες, νύμφες καὶ ἀερικά, ἄρρηκτα
δεμένα μὲ τὶς κρῆνες τῆς Μεσσήνης καὶ μὲ τὸ νερό, ἔρχονται ξανὰ στὴν ἐπιφάνεια τῆς μνήμης σὲ μιὰ σχέση συνομιλίας σιωπηλῆς ἀνάμεσα στὶς σύγχρονες δημιουργίες τῆς Χριστίνας Νάκου, στὸ ἀναγεννη-
μένο μνημειακὸ σύνολο τῆς ἀρχαιότητας, στὸ φυσικὸ περιβάλλον τῆς ἐλιᾶς καὶ στοὺς ἐπισκέπτες-θεατὲς αὐτοῦ τοῦ κόσμου.
Πετρος Θεμελης